Verwerkingsopdracht 'Max Havelaar'

De Romantiek

De Romantiek is een stroming, komend uit eind achttiende en begin negentiende eeuw, die is ontstaan als reactie op de Verlichting. Tijdens de Verlichting wilde men niet meer denken aan de donkere Middeleeuwen die zij eerder hadden meegemaakt; ten tijde van deze Middeleeuwen hadden de kerken en vorsten de overhand en deze vertelden de bevolking dan ook hoe de wereld en de maatschappij volgens hen in elkaar zat. Men wilde af van dit idee en ontwikkelde de overtuiging dat de mens alles kon verklaren door maar het verstand te gebruiken. Na deze periode van Verlichting kreeg de mens een nieuwe ingeving. In plaats van de ratio wilde men nu meer de nadruk leggen op het gevoel en zo ontstond de Romantiek. In deze stroming stelde men onder andere het voelen boven het denken, het subjectieve boven het objectieve, kunst boven wetenschap, het spirituele boven het materiële en kwaliteit boven kwantiteit.

Multatuli

Multatuli, een pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker, leefde ten tijde van de Romantiek. Hij werkte als ambtenaar in het tegenwoordige Indonesië, waar zijn afkeer voor het uitbuiten van de Indonesische bevolking werd wakker geschud. Na vele omwegen, gepaard gaande met vallen en opstaan, kwam Dekker terecht in de provincie Lebak, te Java. Hij werd aangesteld als assistent-resident en vestigde zich in Rangkasbitung. Ook hier was het noodlot Dekker niet gunstig gezind: nadat hij de regent tevergeefs had aangeklaagd wegens machtsmisbruik, diende Dekker zijn ontslag in en vertrok hij weer naar Europa. Hier schreef hij in 1859 zijn beroemde boek Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handels-Maatschappij, waarin hij in feite een deel van zijn eigen leven beschrijft en een aanklacht doet tegen het uitbuiten van de Indonesische bevolking door de Nederlanders.

Betoog

Er wordt wel eens geroepen dat de Romantiek nooit tot uiting is gekomen in Nederland. Dat we naar Duitsland moeten om echte Romantische literatuur te lezen. Nadat ik de ‘Max Havelaar’ had uitgelezen, kwam ik echter tot hele andere conclusies. De ‘Max Havelaar’ van Multatuli is representatief voor het Romantisch gedachtegoed. Dit ga ik met verschillende argumenten onderbouwen.

Allereerst komt een duidelijk kenmerk van de Romantiek naar voren in het gehele verhaal, de kern van het boek. Multatuli’s gehele aanklacht tegen de Nederlandse regering is namelijk een Romantisch kenmerk. Hij strijdt namelijk fel tegen de uitbuiting van de Indonesische bevolking. Dit valt te herleiden op het Romantische respect voor ‘het eigene’: elk volk, elke gemeenschap heeft een eigen cultuur en is daarom bijzonder. Elk volk is een samenhangende gemeenschap en moet dan ook autonoom zijn en blijven. Door een aanklacht te doen tegen alle uitbuiting, vervult Multatuli dit kenmerk.

Naast het eigene, voldoet Multatuli ook aan andere duidelijke kenmerken van de Romantiek. Zo stelt hij het gevoel ver boven het verstand: ook al bleek achteraf dat Max Havelaar er beter vanaf zou zijn gekomen wanneer hij rustig zijn werk bleef doen in Rangkasbitung, verkoos hij zijn gevoel de overhand te geven en handelde hij volgens datgene, waarvan hij dacht dat het beste zou zijn voor de bevolking in Lebak. Citaat: ‘Rechtvaardig voortestaan, den geringe te beschermen tegen den machtige, den zwakke te beschutten tegen de overmacht van den sterke, het ooilam van den arme terug te vorderen uit de stallen des vorstelyken roovers…’ Telkens weer weet Max zijn daden te rechtvaardigen laat hij de lezers weten waarom hij de dingen heeft gedaan zoals ze gegaan zijn.

Een ander argument waarom de ‘Max Havelaar’ valt onder de Romantiek, is het feit dat Multatuli regelmatig de dichter Heinrich Heine citeert. Heinrich Heine was een Duits dichter uit de 18^e eeuw. Zijn vele werken worden tot de Romantiek gerekend en zijn gedichten staan bekend om de overmaat aan ironie en spitsvondigheid. Deze gedichten worden telkens weer gehekeld door de tegenpool van al het Romantische en empirische, Batavus Droogstoppel. Nadat Stern weer eens een gedicht van Heine heeft voorgedragen aan een schone jongedame, schrijft Droogstoppel een heel betoog (‘Beschouwingen omtrent de waarheidsliefde van iemand die het volgend prul van Heine vóórzegt aan een jong meisje dat in de suite zit te breien’) waarin hij elke zin, elk woord van Heine naar beneden probeert te halen. Deze voorliefde van Multatuli voor deze Romantische dichter komt telkens weer naar voren en geeft dus aan dat we te maken hebben met Romantische literatuur.

Als laatste argument wil ik graag verduidelijken aan de hand van ‘Het zeventiende hoofdstuk’. In dit hoofdstuk wordt de Romantische, doch tragische liefdesgeschiedenis van Saïdjah en Adinda verteld. Nadat de buffel van Saïdjah weer is afgepakt door de plaatselijke regent, besluit hij voor drie jaar te gaan werken in Batavia. Hij spreekt met zijn geliefde Adinda af om elkaar over drie jaar weer te ontmoeten zodat hij genoeg geld heeft om samen te gaan leven. Wanneer hij uit Batavia terugkomt, ontdekt hij dat Adinda samen met haar gezin moest vluchten en is gedood door de Nederlandse troepen. Als hij Adinda’s verminkte lichaam vindt, is zijn verdriet zo groot dat hij een bajonet zoekt en zichzelf van het leven berooft. Dit verhaal is zeer kenmerkend voor de Romantiek, mede door Saïdjah’s zelfdoding aan het einde van het verhaal. Ook deze passage is dus Romantisch te noemen.

Concluderend stel ik dus dat ‘Max Havelaar’ van Multatuli representatief is voor het Romantische gedachtegoed uit zijn tijd. Verscheidene redenen hebben mij tot deze conclusie gedreven: Multatuli’s respect voor het eigene, zijn handelingen uit gevoel, zijn voorliefde voor de Romantische dichter Heinrich Heine en het romantische liefdesverhaal van Saïdjah en Adinda.
Dit verhaal, deze aanklacht tegen de Nederlandse regering, een ware heldendaad. Dit wereldwijd geprezen boek moet gelezen blijven worden en is dus zeker aan te raden.